ص: 2

احکام اعتکاف

نس_خ_ۀ 5، خ_رداد1391

آس_ت_ان ق__دس رض_وی

معاونت تبلیغات و ارتباطات اسلامی

ادارۀ پاسخ گویی به سؤالات دینی و اطلاع رسانی

گردآوری: گروه علمی ادارۀ پاسخ گویی به سؤالات دینی و اطلاع رسانی

ویراستار: سیدحمید حیدری ثانی

طراح جلد: علی بیات

نشانی: حرم مطهر امام رضا(ع)، صحن جمهوری اسلامی، ادارۀ پاسخ گویی به سؤالات دینی و اطلاع رسانی

تلفن: 2020 3– 0511 دورنگار: 2240602 – 0511

تارنما: www.ep.aqrazavi.org

رایانامه: eppasokh@aqrazavi.org

ص: 3

رهیافت احکام؛ اح_کام اعتکاف نسخۀ 5، اردیبهشت1392

ویژۀ استادان

برگرفته از فتاوا و استفتائات فقهای معاصر

گروه علمی ادارۀ پاسخ گویی به سؤالات دینی

ص: 4

ص: 5

ص: 6

6.6.3. اعتکاف در مساجد دیگر  51

7.6.3. اعتکا ف کردن درغیر مسجد جامع به قصد رجاء  52

8.6.3. اعتکاف در غیرمسجد جامع  52

9.6.3. اعتکاف در مسجد جامع  53

7.3. اجازه دادن کسی که اجازۀ او برای اعتکاف معتکف معتبر است (إذن شوهر، والدین و صاحب کار)........ 53

1.7.3. اجازۀ پدر و مادر  55

2.7.3. اجازۀ شوهر  56

8.3. استمرار ماندن در مسجد  58

1.8.3. خروج از محل اعتکاف:  58

2.8.3. صورت های جواز خروج از مسجد  60

1.2.8.3. ادای شهادت  60

2.2.8.3. اداء دین  61

3.2.8.3. نمازجماعت:  62

4.2.8.3. تشییع جنازه و عیادت مریض:  63

5.2.8.3. نمازجمعه  64

6.2.8.3. استقبال و تودیع مؤمن  65

7.2.8.3. خروج برای وضو و غسل مستحبّی  65

8.2.8.3. شرکت در درس  67

9.2.8.3. شرکت در امتحان  69

10.2.8.3. وسایل مورد احتیاج  72

فصل چهارم: مسائل شروط اعتکاف 75

1.4. ارتداد  77

2.4. عدول از نیت  77

3.4. نیابت از اکثر  78

4.4. نوع روزۀ اعتکاف  78

5.4. قطع اعتکاف  80

6.4. نذر اعتکاف  80

1.6.4. قصد روزۀ دیگر در نذر اعتکاف معین  80

2.6.4. نذر کمتر از سه روز  81

3.6.4. مصادف شدن روز سوم اعتکاف با عید  82

4.6.4. معلّق کردن نذر اعتکاف  83

ص: 7

5.6.4. نذر اعتکاف بدون شب  85

6.6.4. اعتکاف شب اول در نذر  86

7.6.4. نذر یک ماهۀ اعتکاف  87

8.6.4. متوالی بودن اعتکاف در نذر یک ماهه  88

9.6.4. اخلال در نذر اعتکاف متوالی  91

10.6.4. اخلال در نذر اعتکاف غیرمتوالی  94

11.6.4. نذر اعتکاف پنج روز  95

12.6.4. ترک نذر معین  95

7.4. احکام مسجد  97

1.7.4. وحدت مسجد  97

2.7.4. حدوث مانع در مسجد  98

3.7.4. حکم پشت بام و زیرزمین و مانند آن  98

1.3.7.4. حکم صحن و حیاط مسجد  100

4.7.4. نیت مکان خاصی از مسجد برای اعتکاف  101

5.7.4. مسجدیّت قبر مسلم و هانی  102

6.7.4. شک در مسجدیّت  102

7.7.4. کشف خلاف در مسجد بودن و جامع بودن  102

8.7.4. مسجد زنان برای اعتکاف 103

8.4. اعتکاف بچۀ ممیّز  103

9.4. برگشت از اجازه اعتکاف  104

10.4. حکم جنابت در اعتکاف  104

11.4. بطلان اعتکاف با ماندن جنب در مسجد  106

12.4. غصب در اعتکاف  109

13.4. فراموشی در غصب  111

14.4. خارج نشدن درصورت وجوب خروج  112

.4 15 . رعایت نزدیک ترین راه و زیر سایه رفتن  112

1.15.4. حکم رعایت نزدیکترین راه  112

2.15.4. حکم توقف و مکث  116

3.15.4. حکم نشستن در زیر سایه  116

4.15.4. حکم راه رفتن در زیر سایه  116

5.15.4. حکم نشستن در غیر زیر سایه  117

16.4. خروج طولانی  118

17.4. تفاوت نداشتن اقسامِ بودنِ در مسجد  118

18.4. طلاق رجعی در اعتکاف  118

ص: 8

19.4. زمان واجب شدن اعتکاف  121

20.4 . شرط خروج از اعتکاف و شرط منافی  122

21.4. شرط عدول در نذر  124

22.4. شرط حق عدول و فسخ اعتکاف دیگر  126

23.4 . تعلیق در اعتکاف  127

فصل پنجم: محرّمات اعتکاف 129

1.5. آمیزش  131

2.5. استمناء  132

3.5. بوییدن بوی خوش  133

1.3.5. استشمام بوی عطر درمساجد:  135

2.3.5. استفاده از مواد شوینده و لوازم معطر  136

3.3.5. صابون ها و شامپوهای معطّر  137

4.5. خرید و فروش  137

5.5. حکم انشاء عقدِ بیع و شراء از طریق تلفن همراه  138

6.5. جدال (ممارات و مجادله کردن)  139

عدم لزوم اجتناب از آنچه بر محرم حرام است  139

فصل ششم: مسائل محرّمات اعتکاف 141

1.6. عدم فرق در محرّمات بین روز و شب  143

2.6. اشتغال به امور دنیوی  145

3.6. انجام سهوی محرّمات  145

4.6. قضای اعتکاف  147

1.4.6. حکم ترک اعتکاف در روز سوم به علت حائض شدن یا مریض شدن 149

5.6. عدم فوریّت قضای اعتکاف  151

6.6. قضای اعتکاف میّت  152

7.6. باطل نبودن معامله درهنگام اعتکاف  153

8.6. کفارۀ اعتکاف  154

9.6.  تعدّد کفاره

کتابنامه  156

ص: 9

ص: 10

تنظیم این قبیل نوشتارهاست.

برای رسیدن به این مهم، کارگروهی از استادان فرهیختۀ این اداره بر روی موضوع پیشنهادی کار کرده و محصول تلاش خویش را به داوری و نظارت هیئت علمی گذاشته اند.

این مجموعه کتاب ها در چهار دستۀ موضوعی تدوین و ارائه می شود: رهیافت احکام، رهیافت اعتقادی، رهیافت تربیتی و رهیافت ترکیبی (مرکب از هر سه موضوع).

بی شک بررسی دقیق و نگاه نقادانۀ شما فرهیختۀ گران قدر، ما را درجهت بهبود این مجموعه یاری خواهد کرد.

جبهۀ خضوع به درگاه قدسی احدیت می ساییم که توفیق خدمت در بارگاه ملکوتی و سراسر نور حضرت رضاعلیه السلام را ارزانی مان فرمود. امید است بتوانیم به پاس این افتخار و با استعانت از محضر آن امام همام  علیه السلام به مصداق روایت نورانی فوق، جرعه ای از علم و معرفت حقیقی را نوشیده و به تشنگان راستین آن بنوشانیم.

ادارۀ پاسخ گویی به سؤالات دینی

ص: 11

ص: 12

ص: 13

ص: 14

ص: 15

اعتکاف شرعاً آن است که فرد در مسجد به قصد قربت، توقّف و اقامت کند و احتیاط مستحب آن است که اقامت به قصد انجام اعمال عبادی مانند نماز یا دعا باشد. مشهور.(1)

آیت اللّه مکارم:

اعتکاف عبارت است از: «توقّف و ماندن در مسجد به قصد عبادت»، بنابراین صِرف ماندن در مسجد بدون قصد عبادت درحالی که غرق در مسائل دنیوی است و اهمیتی به چیز دیگری نمی دهد، دیگر اعتکاف نامیده نمی شود؛ زیرا اطلاق ادلّۀ اعتکاف، انصراف دارد به آنچه مسجد برای آن ساخته شده است که عبادت خداوند متعال و بندگی اوست، نه توقّف در مسجد بدون انجام دادن هیچ عبادت دیگر.

آیات عظام گلپایگانی و صافی:

اعتکاف قصد عبادت به صِرف ماندن در مسجد است و احوط آن است که نیّت عبادت دیگری غیر از اعتکاف را نیز به آن ضمیمه کند.

ص: 16

ص: 17

ص: 18

ص: 19

اعتکاف را می شود ازطرف خود یا شخص دیگری به جا آورد که از دنیا رفته است؛

اما حکم اعتکاف به نیابت از شخص زنده از قرار ذیل است:

(1) فتاوی مراجع به نقل از تعلیقه بر عروه:(1)

مرحوم امام

بهتر است به امید ثواب (رجاءً) انجام شود؛ بلکه این نظر  احوط است.

آیت اللّه فاضل:

احتیاط آن است که رجاءً انجام شود.

آیات عظام گلپایگانی، اراکی:

صحّت آن مورد اشکال است.

آیات عظام سیستانی، نوری همدانی:

جواز آن مورد اشکال است بلی انجام آن رجاءً اشکال ندارد.

آیت اللّه خویی:

جواز آن محل اشکال است و اظهر عدم جواز است.

* فتاوی سایر مراجع از منابع دیگر:

آیات عظام تبریزی، بهج_ت:

صحّت آن مورد اشکال است.(2)

آیت اللّه مکارم:

می توان انجام داد؛ ولی احتیاط این است که قصد اهدای ثواب کند.(3)

ص: 20

ص: 21

ص: 22

ص: 23

1.اسلام و ایمان (شیعۀ دوازده امامی بودن)

2.عقل

3.نیت و قصد قربت

4.روزه گرفتن

5.شرط زمانی اعتکاف (تعداد روزها و زمان انجام آن)

6. شرط مکانی اعتکاف (مسجد جامع بودن)

7.اجازه دادن کسی که اجازۀ او برای اعتکاف معتکف معتبر است (اذن شوهر، والدین، صاحب کار)

8.استمرار ماندن در مسجد وخارج نشدن از آن

ص: 24

ص: 25

اجمالاً معیّن کند که کدام یک از اعتکاف های مذکور را به جا می آورد.

قصد وجه در اعتکاف، مانند سایر عبادات، معتبر نیست(3) امّا اگر خواست قصد وجه کند، در اعتکاف واجب قصد وجوب می کند(4)و در اعتکاف مستحب قصد استحباب. و در قسم دوم (اعتکاف مستحبی) واجب بودن روز سوم که جزء آن است، ضرری به نیت استحباب اول ندارد؛ زیرا وجوب روز سوم از احکام اعتکاف است. (5) و از این جهت همانند نماز نافله است، چنانچه بگوییم بعد از شروع در آن واجب می شود. ولی بهتر است(6) درهنگام شروع اعتکاف، وجوب روز سوم را نیز ملاحظه کند؛ بلکه نیت وجوب را در روز سوم تجدید نماید.(1)

و اگر اشتباهاً نیت وجوب برای اعتکاف استحبابی کند یا به عکس، ضرری به اعتکافش نمی زند؛ مگر اعتکافش را مقیّد به وجوب کند،(7) نه فقط اشتباه در تطبیق باشد (مشهور).(2)

آیت اللّه مکارم:

(1) بنابراین، چنانچه هدف معتکف ریا و خودنمایی و مانند آن باشد، اعتکافش باطل است.(3)

(2) مثل اینکه براثر نذر، قسم، عهد و شرط ضمن عقد، چند اعتکاف بر خویش واجب کرده باشد.

ص: 26

آیات عظام بهج_ت، گلپایگانی، صافی:

(3) هر چند احتیاط مستحب آن است که قصد وجه کند.(1)

مرحوم امام وآیت اللّه فاضل:

(4) در نذر و مانند آن (عهد و قسم و اجاره) وجوب، وجه قرار نمی گیرد؛ پس معنا ندارد وجوب را به عنوان قصد وجه، نیّت کند؛ بلکه قصد اعتکاف مستحب می کند و با انجام آن  وفای به نذر یا عهد یا قسم یا اجاره نیز محقّق می­شود.(2)

آیت الله سیستانی:

(5) تعلیل مذکور محل تأمّل است و ظاهر آن است که نیّت وجوب در روز سوم کافی است و در اعتکافی که بالعرض واجب شده است، نیّت هریک از وجوب و استحباب کافی می­باشد.(3)

آیت اللّه گلپایگانی:

(6) بلکه اگر می خواهد قصد وجه کند احتیاط این است.(4)

آیات عظام خویی، سیستانی:

(7) اثری برای تقیید در امثال این موارد نیست.(5)

ص: 27

ص: 28

آیت الله فاضل:

مقارن با شروع اعتکاف باید نیت کرد یعنی در اعتکاف باید از اول تا آخرش به همراه نیت باشد.(1)

آیت الله خویی:

مقارن با شروع اعتکاف باید نیت کرد یعنی در اعتکاف باید از اول تا آخرش به همراه نیت باشد، بنابراین شب در مسجد ماندن به قصد اینکه اعتکافش را از اول روز شروع کند، مشکل است، آری نیت اعتکاف از شب هم زمان با شروع در آن اشکال ندارد.(2)

آیات عظام تبریزی، وحید، سیستانی:

مقارن با شروع اعتکاف باید نیت کرد یعنی در اعتکاف باید از اول تا آخرش به همراه نیت باشد، بنابراین شب در مسجد ماندن به قصد اینکه اعتکافش را از اول روز شروع کند، اشکال ندارد همچنان که نیت اعتکاف از شب هم زمان با شروع در آن اشکال ندارد.(3)

آیت اللّه تبریزی:

پرسش: زمان نیت اعتکاف چه وقت است؟ آیا می توان اول شب نیت کرد؟

پاسخ: زمان نیت اعتکاف وقت شروع اعتکاف است که طلوع فجر می باشد، و با استمرار نیت از اول شب مانعی ندارد.(4)

ص: 29

ص: 30

لازم نیست که روزه مخصوص به اعتکاف باشد بلکه هر روزه ای باشد صحیح است حتی روزه استیجاری، مستحبی و قضاء.

آیات عظام بهجت، فاضل لنکرانی: بنابر احتیاط واجب روزه برای دیگری خواه استیجاری باشد یا غیر آن، اگر اعتکاف برای همان کسی که برایش روزه می گیرد نیست، کفایت نمی کند. امّا اگر روزه نیز به نیابت کسی باشد که اعتکاف به نیابت او است اشکال ندارد.

آیت الله مکارم شیرازی: هر نوع روزه ای کفایت می کند ولی روزه استیجاری بنابر احتیاط واجب کافی نیست.(1)

مرحوم امام و آیات عظام بهج_ت و گلپایگانی و فاضل و سیستانی:

چنانچه فرد اعتکاف نذر کرده یا برای انجام آن اجیر شده باشد، صحیح است آن را در ماه رمضان انجام دهد؛ اگر قرینه ای که آن را منصرف به غیر ماه رمضان کند، در بین نباشد. بلکه اگر اعتکاف در روزهای معیّنی را نذر کند و روزۀ نذر هم به گردنش باشد، اگر روزۀ نذری را

ص: 31

در ایام اعتکاف بگیرد، مجزی است.(1)

ص: 32

آیت الله مکارم شیرازی :

 توقّف مستحاضه کثیره بنابر احتیاط واجب مشروط به غسل صلاتی اوست.(1)

آیت اللّه شبیری زنجانی:

در استحاضۀ متوسّطه و قلیله، مطلقاً توقف برای زن مستحاضه جایز است و در استحاضۀ کثیره اگر خانم غسل های واجب خود را انجام داده، می تواند در مسجد توقف کند.(2)

آیت الله اراکی:

اگر مستحاضه متوسطه یا کثیره غسلهای واجب خود را به جا آورد، چنانچه بین غسل و نماز فاصله نینداخته باشد، رفتن به مسجد و توقف در آن جایز است ولی اگر بین غسل و نماز فاصله انداخته باشد، احتیاط واجب آن است که توقّف در ­مسجد غسل جداگانه ای انجام دهد و اگر غسل­های واجب خود را انجام ندهد، بنا بر احتیاط واجب نمی تواند در مسجد توقّف نماید.(3)

غسل هایی مثل غسل های استحاضه، شرط صحت اعتکاف نیست؛ مگر غسل هایی که در صحّت روزه معتبر هستند که تفصیل فتاوی در سؤال ذیل بیان خواهد شد.

پرسش: آیا زن مستحاضه می تواند معتکف شود؟ با توجه به اینکه روزه شرط اعتکاف است، وظیفۀ او نسبت به روزه در حال اعتکاف چیست؟

پاسخ: زن مستحاضه باید اعمالی را انجام بدهد تا

ص: 33

روزه اش صحیح باشد:

الف ) نسبت به غسل و وضو:

 1) در استحاضه قلیله:

گرفتن وضو شرط صحت روزه نیست.(مشهور)

2)در استحاضه متوسطه و کثیره:

مطلقاً انجام غسل، شرط صحت روزه نیست. (آیات عظام سیستانی و زنجانی)

باید غسل­هایی را که برای نمازهای روزش واجب است، انجام دهد و همچنین بنابراحتیاط واجب، غسل نماز مغرب­ و عشای شبی که می­خواهد فردای آن را روزه بگیرد نیز به جا آورد.(آیات عظام مرحوم امام، فاضل، نوری)

باید غسلهایی را که برای نمازهای روزش واجب است و همچنین غسل نماز مغرب و عشای شبی که می­خواهد فردای آن را روزه بگیرد به جا آورد. (مرحوم اراکی)

در استحاضه متوسطه انجام غسل، شرط صحت روزه­ نیست ­ولی در مورد استحاضه­ کثیره باید غسل­هایی را که برای نمازهای روزش واجب است، انجام دهد و همچنین بنابر احتیاط واجب،­غسل نماز مغرب و عشای شبی که می­خواهد فردای آن را روزه بگیرد نیز به جا آورد. (آیات عظام خویی، تبریزی، وحید)

روزۀ مستحاضه ای که غسل بر او واجب می باشد، در صورتی صحیح است که غسل نماز مغرب و عشای شبی که می خواهد فردای آن را روزه بگیرد، به جا آورد و بلکه بنا بر احتیاط لازم غسل نماز مغرب و عشای شب بعد را نیز، به جا

ص: 34

آورد و نیز در روز، غسل­هایی را که برای نمازهای روزش واجب است انجام دهد. (آیت الله گلپایگانی)

روزۀ مستحاضه ای که غسل بر او واجب می باشد، در صورتی صحیح است که بنا بر احتیاط لازم غسل نماز مغرب و عشای شبی که می خواهد فردای آن را روزه بگیرد، به جا آورد و بلکه بنا بر احتیاط لازم غسل نماز مغرب و عشای شب بعد را نیز، به جا آورد و نیز در روز، مستحاضه کثیره، بلکه متوسطه بنا بر احوط غسل­هایی را که برای نمازهای روزش واجب است انجام دهد. (آیت الله صافی)

استحاضه یا قلیله است یا کثیره،(1) استحاضه قلیله که غسل ندارد ولی زنی که استحاضه کثیره است، بنابر احتیاط واجب باید غسل نماز مغرب و عشای شبی که می خواهد فردای آن را روزه بگیرد، به جا آورد و همچنین غسل­هایی را که برای نمازهای روزش واجب است. (احتیاط واجب) (آیت...مکارم) (2)

ب ) نسبت به جلوگیری کردن  از آمدن خون:

بنابر احتیاط واجب در تمام روزی که روزه است به مقداری که می­تواند از بیرون آمدن خون جلوگیری کند. (مرحوم امام، آیات عظام فاضل، گلپایگانی،اراکی، نوری همدانی)

بنابر احتیاط مستحب در تمام روزی که روزه

ص: 35

است به مقداری که می­تواند از بیرون آمدن خون جلوگیری نماید. (آیات عظام خویی، تبریزی،، وحید، سیستانی، صافی، زنجانی) (1)

پرسش: آیا مستحاضه می تواند جهت انجام غسل واجب استحاضه از مسجد خارج شود؟

پاسخ: بلی، می تواند برای انجام هر کار ضروری شرعی مانند غسل واجب، از مسجد خارج شود. (مراجع عظام)(2)

تبصرۀ­1: جواز خروج مشروط به اکتفا به قدر ضرورت است.

تبصرۀ­2: تأخیر برای صابون زدن و امثال آن، به نظر جمعی از فقهاء جایز نیست یا اشکال دارد.

ص: 36

مقام معظم رهبری:

نذر روزه مستحبی در حال سفر بنابر احتیاط واجب صحیح نیست.(1)

آیت الله اراکی:

محل اشکال است.(2)

آیت الله صافی:

حکم به صحّت چنین نذری مشکل است و احتیاط در ترک آن است.(3)

آیت اللّه مکارم:

اشکال دارد؛ ولی اگر نذر کرد، احتیاط آن است که به نذر خود عمل کند.(4)

و در استفتاء دیگر می­فرمایند: اگر نذر روزه کند ولی آن را معیّن نسازد نمی­تواند ان را در سفر بجا آورد ولی اگر نذر کند در سفر روزه بگیرد خواه در سفر باشد یا در حضر این نذر هم صحیح نیست.(5)

آیات عظام سیستانی، تبریزی، بهجت و زنجانی :

نذر روزه مستحبی در سفر جایز است.(6)

بهجت:

نذر روزه مستحبی در سفر جایز است ولی بنا بر احتیاط واجب روزه را به قصد رجا انجام دهد. جزوه روزه ص174،

ص: 37

تذکّر: مسافری که با نذر روزه گرفته است، نمازش شکسته است.

پرسش: آیا کسی که روزه قضا ماه مبارک رمضان بر عهده دارد می تواند روزه مستحبی نذر کند؟

جواب: این مسأله سه صورت دارد:

الف. فرد نذر کند روزه مستحبی بگیرد و روز آن را معیّن نکند مثلاً بگوید: برای خدا بر عهده من است که یک روز روزه بگیرم.

ب. فرد نذر کند روز یا روزهای معیّنی از سال را روزه مستحبی بگیرد، در حالی که فرصت کافی برای انجام روزه قضای ماه رمضان که بر عهده دارد قبل از روزه منذور دارد و انجام روزه قضا قبل از روزه منذور ممکن است، مثلاً فردی که یک روز روزه قضا دارد، در اول ماه رجب نذر می­کند که ایام البیض (13و14و15 ماه رجب) را روزه مستحبی بگیرد.

ج. فرد نذر کند روز یا روزهای معیّنی از سال را روزه مستحبی بگیرد در حالی که فرصت کافی برای انجام روزه قضای ماه رمضان قبل از روزه منذور ممکن نیست مثلاً در شب 13 رجب نذر می­کند که 13و14و15 رجب را روزه مستحبی بگیرد

پاسخ: صورت الف و ب:

مرحوم امام:

نذرش صحیح است ولی انجام روزه منذور قبل ازروزه قضا اشکال دارد و احتیاط واجب آن است که روزه منذور را بعد از روزه قضا انجام دهد مگر آنکه وقت روزه نذری ضیق گردد.

ص: 38

آیت الله سیستانی:

 نذرش صحیح است ولی جایز نیست روزه منذور را قبل از روزه قضای ماه رمضان انجام دهد.

آیت الله مکارم:

نذرش صحیح است ولی انجام روزه منذور قبل از روزه قضا اشکال دارد.

آیات عظام خویی، اراکی، فاضل:

 نذرش صحیح است و می­تواند روزه منذور را حتّی قبل از روزه قضا که بر عهده دارد انجام دهد.

پاسخ صورت ج:

آیات عظام مرحوم امام، سیستانی، فاضل: نذرش باطل است.

آیت الله مکارم:

صحّت نذر محل اشکال است.

آیات عظام خویی، اراکی:

در صحت نذر اشکال است هر چند بعید نیست که چنین نذری صحیح باشد.(1)

ص: 39

مرحوم امام:

نمی­تواند.(1)

آیت الله مکارم:

اشکال دارد.(2)

آیت الله تبریزی:

نمی­تواند نذر کند.(3)

آیت اللّه صافی:

می تواند نذر کند.(4)

آیت اللّه فاضل:

در نذر معین درصورتی که گرفتن قضای روزه های خودش قبل ازآن ممکن باشد، مانعی ندارد.(5)

پرسش: در استفتائات جدید ج2 س436 آمده است: آیا کسی که روزه قضای ماه رمضان بدهکار است می تواند نذر کند و روزه بجا آورد و کسی که قضای روزه های ماه رمضانش را به جا آورده باشد ولی کفاره روزه ماه رمضان بدهکار است چطور؟ جواب: نذر در تمام این موارد اشکال دارد. در حالی که در تعلیقه عروه استفاده می شود که حضرت عالی نذر را صحیح می دانید ولی انجام روزه

ص: 40

منذور را قبل از روزه واجبی که بر عهده دارد محل اشکال می دانید، کدام عبارت صحیح است؟

پاسخ از آیت الله مکارم:

مسأله اول مربوط به جایی است که بخواهد منذور را قبل از روزه واجب به جا آورد و مسؤله دوم مربوط به جایی است که منذور را بعد از روزه واجب بجا آورد.(1)

ص: 41

خراسانی، نوری همدانی: اشکال ندارد.(1)

ص: 42

آیات عظام مرحوم امام،گلپایگانی، مکارم شیرازی، اراکی ، بهجت، صافی گلپایگانی:

محل اشکال است.(1)

آیت اللّه بهج_ت:

درجایی که اعتکاف سه روز باشد، صحت تلفیق محلّ تأمل و اشکال است و اگر بیشتر باشد و از اول، نیت آن را داشته است، تلفیق جایز است.(2)

ص: 43

اگر به شرط عدم زیادی باشد و لاب_شرط نسبت به کمتر، اعتکاف سه روز بر او واجب است. و اگر به شرط عدم نقصان از پنج روز باشد و لابشرط نسبت به زیادی، روز ششمی را به اعتکافش اضافه می کند، فرقی نمی کند که دو روز چهارم و پنجم را از سه روز اول جدا کند یا به آن ضمیمه نماید.(1)

ص: 44

ص: 45

جامع مانند مسجد قبیله یا بازار جائز نیست.

آیت الله سیستانی:

اعتکاف در مساجد اربعۀ مذکوره صحیح و احتیاط مستحب آن است که درصورت امکان، در مسجدالحرام یا مسجدالنبی یا مسجد کوفه یا مسجد بصره معتکف شود همچنین اعتکاف در مسجد جامع هر شهر صحیح است مگر در زمانی که امامت آن مسجد اختصاص به فرد غیر عادل داشته باشد که در این هنگام بنابر احتیاط واجب جایز نیست. (1)

ص: 46

آیت اللّه مکارم:

و منظور از مسجدجامع مسجدی است که به طور مرتب در آن نمازجماعت برگزار می گردد. بنابراین، در تمام چنین مساجدی اعتکاف جایز است.(1) مسجدجامع مسجدی است که قشرهای مختلف در آن شرکت می کنند.(2)

آیت اللّه گلپایگانی:

مسجدی است که اغلب اوقات، بیشتر از سایر مساجد جمعیت داشته باشد.(3)

آیت اللّه فاضل:

یعنی مسجد عمومی که محلّ اجتماع عامّۀ مردم است و اختصاص به اهل یک محله و گروه خاصی نداشته باشد.(4)

آیت اللّه تبریزی:

در سال یک دو بار اهالی شهر در آن نماز می خوانند.(5)

آیت اللّه بهج_ت:

اکثر اهالی شهر در آنجا نماز می خوانند.(6)

مسجدی است که در اوقات نماز معمولاً غالب اهالی شهر به آنجا می آیند ، هر چند که از آن محل هم نباشند .(7)

آیت الله صافی:

مسجد جامع در مقابل مسجد بازار و قبیله

ص: 47

و امثال اینهاست که در آنها معظم اهل بلد جمع نمی شوند و آماده برای اجتماع آنها هم نشده است یعنی مسجدی است که در آن این خصوصیّات باشد و ممکن است مسجد جامع متعدّد باشد و نیز نزدیک هم باشند.(1)

سوال: هر شهر و بلدی دارای مناطق و نواحی مختلفی از نظر عرف مردم و شهرداری است. آیا اعتکاف در مسجد جامع هر منطقه و کوی از شهر که محلّ رفت و آمد مردم آن ناحیه و منطقه است، در صحّت اعتکاف معتبر است یا باید مسجد جامع کلّ بلد باشد که محلّ رفت و آمد عموم مردم شهر است یعنی جامعیّت در کلّ بلد معیار باشد؟

آیت الله سیستانی:

مراد از مسجد جامع، مسجدی است که اختصاص به محلّه یا منطقه خاص یا گروه خاصّی نداشته باشد و محلّ اجتماع و رفت و آمد مردم مناطق و محلّات مختلف شهر باشد و مشروعیّت اعتکاف در غیر مسجد جامع ثابت نیست بلکه آنچه از ظاهر روایاتِ معتبر فهمیده می­شود اختصاص اعتکاف مشروع به مسجد جامع می باشد لکن چون أدلّه، قطعی و یقین آور نیست لذا اعتکاف در سایر مساجد غیر مسجد جامع رجائاً و بدون قصد ورود، اشکال ندارد امّا اعتکاف در جایی که مسجد نیست و مثلاً حسینیه است یا فقط نمازخانه است صحیح نیست و مشروعیّت ندارد.

ص: 48

 آیت الله صافی گلپایگانی:

مسجد جامع عبارت از مسجدی است که به طور متعارف اختصاص به آمد و رفت قبیله خاص و یا اهالی محلّه خاص ندارد.

آیت الله مکارم شیرازی:

 در هر مسجدی که نماز جماعت مرتّبی داشته باشد می توان معتکف شد.

آیت الله نوری همدانی:

اعتکاف در مسجد جامع هر منطقه کفایت می کند.

آیت الله حسینی شاهرودی:

اعتکاف در هر مسجد جامع و هر منطقه از شهر که نوعاً محلّ رفت و آمد عموم مردم می باشد، صحیح است و در مسجد خاصّ به محلّه یا بازار صحیح نیست.

آیت الله فاضل لنکرانی:

باید مسجد جامع کلّ بلد باشد؛ بلی ممکن است در یک شهر چند مسجد جامع باشد یا در شهر با دو جمعیّت مستقل، دو مسجد جامع مستقل در اثر گسترش بهم چسبیده باشند که اعتکاف در هر یک از آنان صحیح است.

 بلی اگر در مسجد جامع بلد امکان اعتکاف نباشد و لو به جهت کثرت جمعیّت، به نظر آقا می­توانید در مساجد دیگر شهر که سه وعده نماز در آنجا با جمعیّت معتنا به خوانده می­شود، معتکف شوید.

آیت الله بهجت:

 جامعیّت کلّ بلد معیار است.(1)

ص: 49

ص: 50

وسیلة خبر دادن یک مرد عادل ثابت می شود؟

آیات عظام مرحوم امام، گلپایگانی، بهجت:

محل اشکال است.

آیات عظام فاضل لنکرانی، سیستانی:

ثابت نمی شود مگر مفید اطمینان باشد.

آیات عظام خوئی، تبریزی، مکارم شیرازی، نوری همدانی:

 ثابت می شود.(1)

ص: 51

مساجد اعتکاف نماید. (مشهور)(1)

ص: 52

آیت اللّه صافی:

اعتکاف در غیرمسجد جامع صحیح و مشروع نیست و احکام اعتکاف را ندارد.(1)

آیت اللّه بهج_ت:

صحیح نیست؛ چون مسجد جامع شهر نیست.(2)

آیت اللّه فاضل:

یکی از شرایط صحت اعتکاف این است که در مسجدجامع باشد؛ بنابرین در مسجد بازار و محله، اعتکاف صحیح نیست.(3)

آیت اللّه مکارم:

در تمام مساجد شهر که به طور مرتّب در آن اقامۀ جماعت می شود، اعتکاف جایز است.(4)

ص: 53

از مسجدجامع مسجدی است که قشرهای مختلف شهر در آن شرکت می کنند، و از اعتکاف در سایر مساجد و نمازخانه ها خودداری شود. درصورتی که گروه های خارج از دانشگاه برای اقامۀ نماز از جاهای مختلف به مسجد دانشگاه می آیند، اعتکاف در آن جایز است.(1)

ص: 54

بگیرد.(1)

مرحوم امام:

 کسی که در استخدام دیگری و اجیر اوست در صورتی که قرارداد اجاره به گونه ای است که صاحب کار مالک منافع و اعمال بدنی اجیر در مدت اعتکاف می باشد، اجیر باید از صاحب کار و مستأجر برای اعتکاف اجازه بگیرد امّا در غیر اینصورت اعتبار اجازه در صحّت اعتکاف معلوم نیست بلکه در بعضی فروض، معلوم العدم است.

آیات عظام گلپایگانی، صافی گلپایگانی:

 کسی که در استخدام دیگری و اجیر اوست در صورتی که قرارداد اجاره به گونه ای است که صاحب کار مالکِ منافع و اعمال بدنی اجیر می باشد، اجیر باید از صاحب کار و مستأجر برای اعتکاف اجازه بگیرد امّا اگر اجیر مالک منافع بدنی خویش است و تنها برای انجام عملی در ذمّه اجیر شده است، مخالفت او و وفاء نکردن به آنچه برایش اجیر شده موجب بطلان اعتکاف نیست.

آیت الله سیستانی:

کسی که در استخدام دیگری و اجیر اوست در صورتی که قرارداد اجاره به گونه ای است که صاحب کار مالکِ منافع و اعمال بدنی اجیر می باشد، در صورتی که مستأجر در مکث و توقّفِ

ص: 55

خارجِ از محل کار مجاز باشد و اعتکاف هم برای شغل و کسب نباشد، اعتکافش صحیح است، هرچند در خصوص اعتکاف از صاحب کار اجازه نگرفته باشد.(1)

ص: 56

آیت الله صافی گلپایگانی:

 در صورت عدم ایذاء(1) اجازه  والدین شرط نیست، بلی احتیاط خوب است.(2)

و در استفتاء دیگر می­فرمایند:

درصورت عدم ایذاء، اذن والدین شرط نیست. بلی اگر فرزند بداند که پدر یا مادر، از انجام اعتکاف به جهت مهربانی و شفقت بر او ناراحت میشوند، باید رضایت ایشان را جلب نماید و با نهی آن ها، اعتکاف باطل می گردد.(3)

ص: 57

آیت الله بهجت:

 اعتبار اجازه محلّ اشکال است هر چند مطابق با احتیاط وجوبی است.

آیات عظام فاضل لنکرانی _ مکارم شیرازی _ نوری همدانی:

در صورتی که روزه اعتکاف، روزه مستحبی باشد بنابراحتیاط واجب اجازه شوهر لازم است.

آیات عظام مرحوم امام _ صافی گلپایگانی _ گلپایگانی:

اجازه شوهر لازم نیست هر چند احتیاط مستحب اجازه گرفتن است.

آیات عظام خوئی _ وحید خراسانی:

 اجازه لازم نیست هر چند احتیاط مستحب است که اجازه بگیرد. بله، در صورتی که روزه اعتکاف، روزه مستحبی باشد و شوهر از گرفتن روزه مستحبی نهی نماید، بنابر احتیاط واجب اجازه شوهر لازم است.(1)

آیت الله سیستانی:

زمانی که مکث زن در مسجد حرام باشد مثل موردی که زن بدون اجازه از منزل خارج شده باشد، اعتکاف باطل است و در صورتی که مکثِ زن در مسجد حرام نباشد ولی اعتکاف منافی با

ص: 58

حق شوهر باشد، صحّت اعتکافش در صورتی که بدون اجازة شوهرش باشد، محل اشکال است. (1)

ص: 59

آیات عظام خویی، تبریزی، سیستانی:

اعتکاف باطل می شود.

آیات عظام  گلپایگانی و صافی:

عدم بطلان محل اشکال است. پس اگر اعتکاف واجب شده باشد، احتیاط به اتمام و اعادۀ اعتکاف ترک نشود.

آیت اللّه مکارم:

اعتکاف بنابر احتیاط واجب باطل می شود.

آیت اللّه وحید:

بطلان اعتکاف محل اشکال است.(1)

 (3)اگر معتکف از روی اکراه و اجبار از مسجد خارج شود و زمان خروج طولانی نشود به مقداری که صورت اعتکاف به هم بخورد :

مرحوم امام، آیات عظام، تبریزی، صافی گلپایگانی، خوئی، وحید خراسانی، سیستانی، بهجت، اراکی، فاضل لنکرانی، مکارم شیرازی، نوری همدانی:

اعتکاف باطل نمی شود.

آیت الله گلپایگانی:

عدم بطلان محل اشکال است. پس اگر

ص: 60

اعتکاف واجب شده باشد، احتیاط به اتمام و اعادۀ اعتکاف ترک نشود(1).

مسأله: اگر معتکف به خاطر کار ضروری از مسجد خارج شود ولی مدّت خروجش طولانی گردد، به گونه ای که صورت اعتکاف از بین برود، اعتکافش باطل است، هرچند خروجش از روی اکراه یا اجبار یا اضطرار و یا فراموشی باشد (مراجع عظام)(2)

ص: 61

ص: 62

داشته باشد، اشکال ندارد. (1)

مسأله: آیات عظام خوئی، اراکی، گلپایگانی، مرحوم امام، مکارم شیرازی، سیستانی، تبریزی، فاضل لنکرانی ، بهجت، نوری همدانی: اگر بر معتکف خروج از  محلّ اعتکاف واجب باشد مثل اداء دینی که بر عهده او واجب است یا انجام واجب دیگری که این اداء دین یا انجام واجب متوقف بر خروج است و لکن او خلاف وظیفه رفتار نموده و خارج نشود گنهکار است ولی اعتکافش باطل نمی شود.(2)

ص: 63

آیات عظام اراکی، خوئی: می تواند.

آیت الله تبریزی: معتکف نمی­تواند برای نماز جماعت از محلّ اعتکاف خارج شود بلکه در خارج از محلّ اعتکاف نماز نخواند، مگر در مکّه مکرّمه. (1)

آیت اللّه بهج_ت: فی الجمله می تواند.(2)

ص: 64

ص: 65

ص: 66

آیت الله مکارم شیرازی:

برای وضو و غسل مستحبی و مانند آن اشکالی ندارد.(1)و(2)

آیت الله تبریزی:

 خارج شدن برای وضو و غسل مستحبی و مسواک زدن جایز نیست.(3)

سوال: خارج شدن از محلّ اعتکاف برای وضوی نماز مستحبّی (که وضو شرط صحّت آن است) یا قرائت قرآن (که وضو شرط کمال آن است) چه حکمی دارد؟

آیت الله خامنه ای:

اگر امکان وضو گرفتن در داخل مسجد نباشد، مانع ندارد لکن خروج به مقدار ضرورت و نیاز باشد.

آیت الله مکارم شیرازی:

در صورتی که امکان وضو گرفتن در مسجد نباشد، مانعی ندارد.

آیت الله حسینی شاهرودی:

 چنانچه در مسجد ممکن نباشد، می­تواند برای وضو گرفتن بیرون رود.

آیت الله فاضل لنکرانی:

 خروج از مسجد برای وضوگرفتن چه وضو مستحب باشد و چه واجب، در صورتی که در مسجد امکان وضو گرفتن نباشد، مانعی ندارد و

ص: 67

سیرة متشرّعه بر این بوده است.

آیت الله بهجت:

خارج شدن برای وضوی مستحبّی جایز است.

آیت الله سیستانی:

اشکال دارد.(1)

سوال: در صورتی که شرایط برای وضو گرفتن در خود مسجد فراهم باشد، آیا معتکف می تواند به خارج از مسجد برای وضو گرفتن برود؟

(مراجع عظام) : در فرض مرقوم نمی­تواند.(2)

ص: 68

آیت الله فاضل لنکرانی:

خیر.

آیت الله شبیری زنجانی:

معیار در جواز خروج، ضرورت شرعی و یا عرفی است و تعیین مصداق ضرورت عرفی از شأن فقیه خارج است و بر فرض تعیین، برای مقلّد حجّت نیست.(1)

آیت الله حسینی شاهرودی:

در غیر موارد ضروری موجب بطلان است.(2)

سوال: آیا برای معتکف جایز است خروج از مسجد برای شرکت در درسهای حوزه؟ (3)

آیت الله اراکی:

 بعید نیست شرکت در درس از موارد حاجت عرفیه و ضرورت عرفیه باشد و خروج برای آن به مقدار ضرورت، جائز است.

آیت اللّه بهج_ت:

اشکال ندارد؛ ولی به حدی نرسد که صورت اعتکاف محو شود.

آیات عظام تبریزی، نوری همدانی:

جایز نیست.

ص: 69

ص: 70

پرسش: الف. آیا معتکف می تواند برای شرکت در جلسه امتحان (به مدّت طولانی یا کوتاه) از مسجد خارج شود؟

ب. در صورت جواز تا چه مقدار می تواند در جلسه امتحان بماند؟

آیت الله صافی:

جواز در صورتی که زمان کوتاه باشد بعید نیست.

آیت الله مکارم:

 الف و ب. در مورد امتحانات سرنوشت ساز مجاز است، البته به طوری که صورت اعتکاف به هم نخورد، مثلاً حدود یکی دو ساعت و بیشتر نباشد.

آیت الله سیستانی:

الف وب. اگر امتحان ضروری باشد و به مقدار یک ساعت باشد اشکال ندارد ولی بیشتر از آن به احتیاط واجب جایز نیست.

آیت الله شبیری زنجانی:

الف و ب. اگر شرکت در جلسه امتحان برایش لازم و ضروری است، می­تواند از مسجد خارج شود ولی در صورتی که توقّفش بیرون مسجد زیاد طول بکشد به حدّی که صورت اعتکاف به هم بخورد، اعتکاف خود به خود باطل می­شود.

آیت الله وحید:

الف.خروج از محل اعتکاف برای امتحانات مهم (مثل امتحان پایان ترم) ضرورت عرفیه به حساب می­آید و مانعی ندارد.

ب.به مقداری که ضرورت دارد اکتفاء نماید و

ص: 71

نباید بیشتر از زمانی که برای انجام امتحان لازم است خارج مسجد بماند و بنابر احتیاط واجب از نزدیکترین راه به مسجد برگردد و در بیرون مسجد ننشیند و اگر اضطرار به نشستن پیدا کرد در صورت امکان در سایه ننشیند.؟

سوال: خروج از اعتکاف جهت کار اداری از ساعت هشت صبح الی دو عصر یا جهت شرکت در امتحاناتی که چند ساعت طول می کشد و امثال آن چه صورت دارد؟(1)

آیت الله خامنه ای:

 خروج از مسجد در حال اعتکاف، اگر ضرورت شرعی یا عقلی یا عرفی در بین نباشد جایز نیست.

آیت الله فاضل لنکرانی:

جایز نیست.

آیت الله سیستانی:

 اعتکاف صحیح نیست.

آیت الله بهجت:

 از حدود اعتکاف خارج است و فقط در حال اضطرار جایز است بعضی از امور.

آیت الله صافی گلپایگانی:

جایز نیست.

آیت الله مکارم شیرازی:

جایز نیست جز در موارد ضرورت و به مقدار ضرورت.

آیت الله تبریزی:

 با خروج از محل اعتکاف، اعتکاف باطل می شود.

ص: 72

ص: 73

آیت الله حسینی شاهرودی:

 در فرض مذکور خارج نشود.

سؤال: خروج معتکف از مسجد برای تهیه غذا و شستن لباس ها و ظروف خود چه حکمی دارد و اگر شخص غیر معتکفی این کارها را برای او بکند چطور؟(1)

آیت الله نوری همدانی:

اگر ضرورت ندارد و فردی هست که این کارها را انجام دهد جایز نیست.

آیت الله تبریزی:

چنانچه بتواند کسی را برای این کارها بگمارد، خودش    نمی تواند از مسجد خارج شود و آنها را انجام دهد ، و در غیر این صورت ، به مقدار ضرورت می تواند از مسجد خارج شود  و بعد از انجام کار به مسجد برگردد.

آیت الله صافی گلپایگانی:

 خروج برای ضرورات عرفی و شرعی مانعی ندارد.

آیت اللّه مکارم:

تهیۀ غذا و شستن ظرف ها اگر ضرورت ندارد و فردی هست که این کارها را انجام دهد، جایز نیست.

حکم خروج بعضی از اعضای بدن از مسجد در حال اعتکاف:

مسأله: آیات عظام مرحوم امام، خوئی، اراکی،

ص: 74

گلپایگانی، مکارم شیرازی، نوری همدانی، فاضل لنکرانی، سیستانی:

خروج بعضی از اجزاء بدن معتکف مانند دست یا سر و مانند اینها از مسجد اشکال ندارد.(1)

ص: 75

ص: 76

ص: 77

ص: 78

آیت اللّه مکارم:

بنابراین کسی که دو اعتکاف براثر نذر و قسم بر او واجب شده و اکنون به نیت انجام اعتکاف نذری معتکف گردیده، نمی تواند نیت خود را به اعتکاف دیگر تغییر دهد؛ همان گونه که تغییر اعتکاف استیجاری به اعتکاف برای خویشتن یا بالعکس جایز نمی باشد.(1)

ص: 79

قطع آن جایز است. پس اگر روزه را قطع نکرد، اعتکافش تمام است و اگر روزه را قطع کرد، اعتکاف نیز قطع شده و باید از اول شروع کند (مشهور).(1)

مشهور عبارتند از: مرحوم امام و آیات­ عظام خامنه­ای، اراکی، گلپایگانی، صافی، خوئی، تبریزی، سیستانی، نوری همدانی

(1) آیت الله اراکی: اگر نذر مطلق باشد، اما در نذر معین نمی تواند روزه استیجاری بگیرد.

آیت الله بهجت:  احتیاط مستحب آن است که هرگاه اعتکاف از غیر باشد، روزه از طرف  کسی باشد که اعتکاف از طرف اوست.(2) 

آیت الله فاضل لنکرانی: روزه برای دیگری خواه استیجاری باشد یا توسط ولی گرفته شود یا تبرعی باشد، اگر اعتکاف برای همان کسی که برایش روزه می گیرد نیست، بنابر احتیاط واجب کفایت نمی کند، چه اعتکاف را برای خودش نیت کند یا برای شخص دیگری، امّا اگر روزه نیز به نیابت کسی باشد که اعتکاف به نیابت او است اشکال ندارد.(3)

آیت الله مکارم شیرازی: هر نوع روزه ای کفایت می کند ولی روزه استیجاری بنابر احتیاط واجب کافی نیست.(4)

ص: 80

ص: 81

مرحوم امام و آیت اللّه بهج_ت:

اگر اعتکاف در روزهای معینی را نذر کند و روزۀ نذری هم داشته باشد، جایز است برای وفای به هر دو نذر، روزۀ نذری را در اعتکاف نذری بگیرد، و اعتکاف نذری یا استیجاری در ماه رمضان نیز صحیح است (امام: اگر نذر یا استیجار انصراف از ماه مبارک رمضان نداشته باشد.)(1)

درمسأله چهارم، فتاوای بعضی دیگر از مراجع دراین خصوص گذشت؛ مثل آیت الله اراکی که فرمودند در نذر معین اعتکاف، نمی توان روزه استیجاری گرفت یا آیت الله فاضل که احتیاط واجب داشتند.

پرسش:اگر نذر کند درایام معیّنی معتکف شود و در اعتکاف روزه هم بگیرد، آیا می تواند روزۀ واجب به نذر دیگر یا اجاره را بگیرد؟

آیت الله تبریزی:

 مانعی ندارد.(2)

ص: 82

(1) آیات عظام خویی، سیستانی:

این درصورتی است که قصد اعتکاف اصطلاحی و معهود را داشته باشد؛ و گرنه اگر معنای لغوی اعتکاف را قصد کرده، صحیح است.

آیت اللّه بهج_ت:

چنانچه نذر کند یک یا دو روز معتکف شود نه بیشتر، و قصدش اعتکاف به معنای لغوی آن نباشد، بلکه قصدش اعتکاف در اصطلاح متشرّعه باشد، نذرش باطل است. ولی اگر قید عدم زیادی را ذکر نکرده باشد، اعتکافش صحیح است و واجب است آن را تا سه روز کامل کند.(1)

تذکّر: در ذیل شرط پنجم (شرط زمانی اعتکاف)، به این مسأله نیز اشاره شده است.

ص: 83

(1) امام خمینی:

و همچنین اگر اعتکافِ چهار روز یا بیشتر را نذر کند و روز چهارم مثلاً مصادف با عید گردد، در اینجا نذرش باطل است؛ هر چند احتیاط آن است که ماسوای روز عید را از روزهای قبل از عید، بلکه حتی روز یا روزهای بعد از عید را هم معتکف شود، به خصوص اگر تعداد روزها سه روز یا بیشتر باشد. و اگر بازگشت نذرش به دو اعتکاف باشد و اتّفاقاً روز سوم عید گردد، واجب است بعد از روز عید معتکف گردد و اگر روز چهارم عید گردد، واجب است قبلش معتکف باشد.(1)

آیت اللّه تبریزی:

پرسش: کسی نذر کرده ده روز آخر ماه مبارک رمضان را اعتکاف کند. اتفاقاً روز دهم عید فطر اعلام شده است. آیا قضای آن دوباره لازم می آید یا خیر؟

پاسخ: قضای آن روز لازم نیست.(2)

پرسش: اگر سه روز یا بیشتر از سه روز معیّن را برای اعتکاف نذر کند و ناگهان روز سوم با عید تلاقی کند، اعتکافش چه حکمی دارد؟

پاسخ: نذرش باطل است.(3)

ص: 84

آمدن زید معتکف شود، نذرش صحیح است و واجب است دو روز دیگر هم ضمیمه نماید (صاحب عروه).(1)

(1) امام خمینی:

بنابر احتیاط، باطل است که این، نشئت گرفته از صحت اعتکاف سه روز تلفیقی است. و احتیاط این است که اگر کسی این گونه نذر کرد، روزی که احتمال دارد از باب مقدمه روزه بگیرد و از زمان آمدن معتکف بشود، پس اگر در بین روز آمد، رجاءً معتکف بشود و سه روز را تلفیقاً کامل نماید.(2)

آیت اللّه خویی:

نذر صحیح می باشد و واجب است از طلوع فجر معتکف بشود، اگر می داند زید در اثنای روز می آید؛ و الا از زمان آمدن زید معتکف بشود و سه روز دیگر به آن ضمیمه کند. البته درهمین صورت (نمی داند زید چه موقع می آید)، اگر قصدش اعتکاف از طلوع فجر باشد، نذرش باطل است.(3)

(2) آیت اللّه گلپایگانی:

یا خبرگرفتن برایش ممکن باشد که دراین صورت، واجب می شود و اگر نذر کرد از زمان آمدن زید معتکف شود و آن روز هم روزه بود، صحیح است و واجب است که سه روز دیگر را ضمیمه نماید، چون اعتکافِ تلفیقی اشکال دارد.(4)

ص: 85

آیت الله سیستانی:

همچنین است حکم بنابر احتیاط واجب اگر خبرگرفتن برایش ممکن باشد و در این صورت وفای به نذر (هر چند به طریق احتیاط) لازم است.(1)

آیت اللّه مکارم:

هرگاه نذرکند که روز بازگشت (مثلاً) پدرش از مکه معتکف شود، چنانچه امکان داشته باشد در آن روز احتیاط کند و از طلوع فجر اعتکاف ببندد، نذرش صحیح است. همچنین اگر یقین داشته باشد که مسافرش قبل از طلوع فجر (اذان صبح) باز می گردد. و اگر نذر کند روز پس از ورود مسافرش معتکف شود، بدون شک نذرش صحیح است و باید تا سه روز درحال اعتکاف باشد.(2)

آیت اللّه تبریزی:

اگر کسی نذر کند روز ورود زید را معتکف شود، نذر او صحیح است و باید روزهایی را که احتمال ورود زید را می دهد، معتکف شود. و در روزی که زید آمد، باید اعتکاف آن روز را تمام کند و دو روز دیگر به آن ضمیمه کند.(3)

ص: 86

ص: 87

ص: 88

آیت الله بهجت:

با تمام شدن ماه، وظیفه تمام می شود و اعتکاف روز سی ام از آخر واجب نیست.(1)

ص: 89

آیت اللّه سیستانی:

تفریق ذکرشده در صورت مسأله و مانند آن تحقّق پیدا نمی کند؛ مگر برای متعلّق نذر خصوصیتی باشد که بر غیر روز اول مثلاً منطبق نمی شود، از باب مثال، خود اعتکاف را نذر کرده به گونه ای که روزه اش نیز برای اعتکاف باشد، پس روز اول به همین عنوان روزه می گیرد و دو روز دیگر را به عنوان روزۀ استیجاری یا مانند آن روزه می گیرد. و اگر چنین تصور نکنیم، به ناچار متعلق نذر بر تمام سه روز منطبق می شود.(1)

آیت اللّه فاضل:

به اینکه یک روز اعتکافش، از نذرش باشد و دو روز دیگر مستحبی، یا واجب بدون نذر به آن اضافه کند. لکن احوط، ترک این تفریق است و بر فرض جواز تفریق روز به روز، تفریق دو روز دو روز نیز باید جایز باشد.(2)

آیت اللّه مکارم:

مسأله اول: هرگاه نذر کند که یک ماه معتکف شود، واجب است یک ماه پشت سرهم معتکف شود. امّا اگر نذر کند که قسمتی از ماه، مثلاً نه روز یا پانزده روز، اعتکاف نماید، می تواند به طور پراکنده (سه روز سه روز) معتکف شود، تا آن مقدار که نذر کرده، کامل شود؛ مشروط بر اینکه نذرش انصراف به روزهای پی درپی نداشته باشد که دراین صورت نیز باید اعتکافش پی درپی باشد.(3)

ص: 90

مسأله دوم: چنانچه نذر کند که یک ماه نامعیّن یا چندین روز پی درپی غیرمعیّن معتکف شود، چه قید «پی درپی» را در صیغۀ نذر آورده باشد یا چنین از نذرش استفاده گردد، و اعتکاف را شروع کند، سپس یک روز یا بیشتر از ایام اعتکاف را باطل کند، تمام روزهایی که معتکف بوده، باطل می شود؛ هرچند روزهایی که به طور صحیح درحال اعتکاف بوده، سه روز یا بیشتر بوده باشد و باید اعتکاف را با رعایت تتابع و پی درپی بودن از سر بگیرد. و اگر نذرش برای ماه یا روزهای معیّنی بوده و آن را باطل کرده، باید قضای آن را به صورت پی درپی به جا آورد. حتی اگر اعتکاف نذری معین را در آخرین لحظات باطل کند، به گونه ای که پس از بطلان، هنوز مقداری از زمان اعتکاف باقی مانده باشد، احتیاط آن است که دراین صورت نیز قضا کند.

مسأله سوم: هرگاه نذر کند که یک ماه قمری معتکف شود و ماهی که در آن معتکف شده، 29 روز باشد، احتیاط واجب آن است که روز اول ماه بعد را نیز بر آن بیفزاید؛ زیرا همان گونه که قبلاً گذشت، هرگاه دو روز بر اعتکافش اضافه کند، اعتکاف روز سوم نیز واجب می­شود.(1)

آیت اللّه تبریزی:

پرسش: اگر کسی نذر کند به مقدار یک ماه معتکف شود، آیا می تواند اعتکاف های یک روزه به طور متفرّق بگیرد؟

پاسخ: در فرض مذکور می تواند ده اعتکاف سه

ص: 91

روزه به طور متفرّق انجام دهد. و چنانچه نذر کند سی اعتکاف ایجاد کند، باید سی بار یک روزه معتکف شود و به هریک از آن روزها دو روز ضمیمه کند که مجموع ایام اعتکاف نود روز شود. و اگر نذر کند یک روز تنها را اعتکاف کند، بدون ضمیمه کردن دو روز دیگر اعتکافش باطل است.(1)

ص: 92

(1) آیت اللّه خویی:

بنابر احتیاط.

آیت اللّه فاضل:

یعنی قضای مقداری که نذر کرده، به طور کامل.

آیت اللّه سیستانی:

بنابر احتیاط لازم؛ و امّا رعایت دو احتیاط دیگر که در ذیل می آید، لازم نیست.

(2)آیات عظام گلپایگانی و مکارم:

اقوی این است (مکارم: و مفهوم قضا چنین اقتضایی دارد.)

(3) امام خمینی:

هر چند اقوی عدم وجوب است.(1)

آیت اللّه بهج_ت:

هرگاه نذر اعتکاف پیوسته ای را در زمانی داشته باشد، سپس به آن اخلال وارد کند یا عمداً یا به خاطر عذری، وفای به نذر دیگر ممکن نیست و واجب است آن را از سر بگیرد با رعایت پیوستگی آن. امّا صحّت نذر در روزهای گذشته، بستگی دارد به اینکه سه روز از اعتکافش را قبل از اخلال انجام داده باشد و داعی و انگیزۀ او امر فعلی اعتکاف باشد که گمان می کرده این امر فعلی ناشی از نذر است و بعد متوجّه می شود که این چنین نبوده. امّا اگر داعی او مقیّد به نذریّت باشد، اعتکافش باطل است.

و اگر نذر روزهای معیّنی را داشته، بنابر اظهر لازم نیست استیناف اعتکاف؛ به سبب اینکه آن

ص: 93

روزها برای روزه معیّن شده بودند (که فرض آن است که روزه گرفته و اخلال به اعتکاف است) و آنچه فوت شده، وصف است (معتکف بودن) که تفویت آن موجب کفّاره و قضا است؛ و مثل کلّی مقیّد که بر مصادیق خارجی اش منطبق نشود نیست.

و آنچه ذکر کردیم (در قسم دوم یعنی نذر روزۀ معین)، هنگامی است که اخلال به پیوستگی اعتکاف موجب کمتر شدن اعتکاف از سه روز نگردد؛ و گرنه تعین زمان برای اعتکاف منافات با اعتبار سه روزۀ اعتکاف پیدا نمی کند؛ (یعنی باید رعایت سه روز اعتکاف گردد.) پس با انفصال (سه روز) از ابتدا اعتکافش را شروع می کند، بنابر اظهر؛ یعنی اعتکاف را به گونه ای که پیوستگی در آن رعایت شود، قضا می نماید.

و اگر مقداری از روزهای معین شده در نذر باقی مانده، ابتدای اعتکاف جدید را از آن ها قرار دهد، بنابر احتیاط؛ و در این روزها نیت وظیفۀ فعلی (مافی الذمّه) داشته باشد و در خارج این روزها نیت قضا نماید.(1)

آیت اللّه تبریزی:

اگر کسی نذر کند روزهای معینی را معتکف باشد و از آن ایام معیّن تخلف نماید، یک روز یا بیشتر، بنابر احتیاط قضای آن واجب است.(2)

ص: 94

ص: 95

ص: 96

اعتکاف حرجی شود. و حکم ظنّ در این مسأله حکم شک است.(1)

آیت اللّه گلپایگانی:

بلکه باید احتیاط کند، مادامی که حرجی نباشد و در فرض حرج، باید عمل به ظن کند. و اگر ظنّی نداشت، آخرین زمانی را که احتمال می دهد منذور بر آن منطبق باشد، انتخاب می کند و آن را به قصد مافی الذمّه می آورد، بدون قصدِ ادا یا قضا.(2)

آیت اللّه سیستانی:

بلکه باید هر ماهی را سی روز حساب کند، مادامی که علم به نقصان به حسب معمول نداشته باشد.(3)

آیت اللّه فاضل:

بلکه باید احتیاط کند به جمع کردن بین محتملات، مادامی که مستلزم حرج نشود؛ بدون فرق بین صورت ظن و عدم آن.(4)

آیت اللّه مکارم:

مگر اینکه احتیاط ممکن باشد و عسر و حرج لازم نیاید؛ که احتیاط واجب آن است مطابق احتیاط عمل کند. و چنانچه به هیچ کدام از ماه ها ظن ندارد، بین ماه هایی که محتمل است، مخیّر است.(5)

آیت اللّه تبریزی:

اگر زمان معیّنی را برای اعتکاف نذر کند، ولی

ص: 97

آن اعتکاف را به جهت فراموشی یا نافرمانی یا زیادی اضطرار ترک کند، بنابر احتیاط، قضای آن را به جا آورد.(1)

ص: 98

ص: 99

مسجد محسوب گردد (صاحب عروه).(1)

(1) آیات عظام مرحوم امام، سیستانی، مکارم شیرازی، نوری همدانی، گلپایگانی:

پشت بام و سرداب و محراب مساجد جزء مسجد به حساب می آید مگر آنکه بدانیم یا اطمینان پیدا کنیم که آن مکان جزء مسجد نیست، همچنین ملحقات مسجد، اگر به قصد اینکه جزء مسجد باشد به آن افزوده شده یا نشانه و اماره ای بر مسجد بودن آن باشد، حکم مسجد را داراست، مثل مکانی که در اثر توسعه به مسجد افزوده شده و به قصد اینکه جزء مسجد باشد آن را وقف نموده باشند یا اگر قصد واقف معلوم نیست، سیره مسلمانان و اهل مسجد و ظاهر حال عرف بر آن باشد که با آن مکان به عنوان مسجد رفتار نمایند.

در غیر این موارد اماکنی را که شک داریم جزء مسجد است یا نه، مثل حیاط، ایوان؛ راهروها، اتاق خادم و . . . و از قصد واقف اطّلاع نداریم و نشانه ای هم بر جزء مسجد بودن آن نداریم، حکم مسجد را ندارد.

آیات­ عظام خامنه­ای، خوئی، تبریزی، وحید خراسانی، صافی ، بهجت، فاضل لنکرانی:

پشت بام و سرداب و محراب مساجد جزء مسجد به حساب می آید مگر آنکه بدانیم یا اطمینان پیدا کنیم که آن مکان جزء مسجد نیست، همچنین ملحقات مسجد، اگر به قصد اینکه جزء مسجد باشد به آن افزوده شده، حکم

ص: 100

مسجد را داراست، مثل مکانی که در اثر توسعه به مسجد افزوده شده و به قصد اینکه جزء مسجد باشد آن را وقف نموده باشند.

در غیر این موارد اماکنی را که شک داریم جزء مسجد است یا نه، مثل حیاط، ایوان؛ راهروها، اتاق خادم و . . . و از قصد واقف اطّلاع نداریم، حکم مسجد را ندارد.(1)

ص: 101

آن خوانده اند، مثل مسجد امام حسن عسکری علیه السلام در قم، می توان در آن توقّف کرد؛ وگرنه نباید توقّف کرد.(1)

آیت اللّه بهج_ت:

درحال اعتکاف، نزول به سرداب (زیرزمین) مسجد و رفتن به بام مسجد جایز است؛ ولی مقدار اضافی اگر جزئیّتش مشکوک باشد، رفتن به آنجا جایز نیست.(2)

آیت اللّه تبریزی:

چنانچه جزء مسجد نباشد، نمی شود.(3)

ص: 102

ص: 103

ص: 104

ص: 105

خروج واجب است چنانچه عمداً از مسجد خارج نشود، به خاطر توقّف حرام در مسجد، اعتکافش باطل می گردد. (1)

آیات عظام گلپایگانی و صافی و مکارم

هرگاه در مسجد جنب شود، باید برای غسل از مسجد خارج گردد؛ و در مسجد الحرام و مسجد النبی باید فوراً تیمم نماید و از مسجد خارج شود و در سایر مساجد بدون تیمم از مسجد خارج می شود هر چند امکان غسل در مسجد بدون مکث و آلوده کردن مسجد فراهم باشد و اگر عمداً خارج نشد، به خاطر حرمت توقّف جنب در مسجد، اعتکافش باطل می گردد .(2)

آیت الله خویی:

 اگر انجام غسل جنابت مستلزم هتک یا محذور دیگر باشد واجب است از مسجد برای غسل خارج شود و گرنه، چنانچه زمان غسل در مسجد بیشتر از زمان خروج وی از مسجد نباشد، انجام غسل در مسجد واجب است.

این حکم در زمانی است که نوع حدث، مانع از بودن در مسجد باشد؛ امّا اگر مانع محسوب نشود مثلاً حدث مس میّت باشد، چنانچه امکان دارد در مسجد غسل کند، نباید برای غسل از مسجد خارج گردد.(3)

ص: 106

آیت الله سیستانی:

در غیر مسجد الحرام و مسجد النبی از سایر مساجد، اگر انجام غسل جنابت مستلزم مکث و توقّف در مسجد یا هتک یا محذور شرعی دیگر مثل نجس شدن مسجد نباشد، بنابر احتیاط واجب لازم است در مسجد غسل نماید و گرنه جایز نیست در مسجد غسل کند هر چند زمان غسل کمتر از زمان خروج از مسجد باشد.

امّا در مسجد الحرام و مسجد النبی اگر غسل مستلزم محذور شرعی باشد، واجب است در بیرون مسجد غسل نماید و گرنه چنانچه زمان غسل طولانی­تر از زمان تیمم و از زمان خروج نباشد، واجب است در مسجد غسل نماید. 

این حکم در زمانی است که نوع حدث، مانع از بودن در مسجد باشد؛ امّا اگر مانع محسوب نشود مثلاً حدث مس میّت باشد، چنانچه امکان دارد در مسجد غسل کند، بنابر احتیاط لازم نباید برای غسل از مسجد خارج گردد(1).

ص: 107

می گردد؛(2) (صاحب عروه).(1)

(1)آیات عظام خویی و گلپایگانی:

بلکه حتّی اگر امکان غسل در مسجد هم باشد که تفصیل آن سابقاً بیان شد.(2)

مرحوم امام، آیات عظام فاضل، سیستانی، مکارم:

حکم غسل سابقاً بیان شد.

(2) آیت اللّه فاضل:

حکم به بطلان، محلّ اشکال است.(3)

آیت اللّه خویی:

در اطلاق آن منع است و در آن تفصیلی است.(4) بلی مکث و توقّف حرام، جزء اعتکاف محسوب نمی شود.

آیت الله سیستانی

در آن تفصیل است.

پرسش: اگر شخص در ایام اعتکاف، در مسجد جنب شود، چه وظیفه ای دارد؟

آیت اللّه صافی:

چنانچه محتلم شده باشد، باید فوری از مسجد خارج شده، غسل جنابت انجام دهد و اعتکافش صحیح است؛ ولی اگر جنابت عمدی و براثر استمنا و مانند آن باشد، اعتکاف باطل می گردد.(5)

ص: 108

آیت اللّه بهج_ت:

باید فوراً غسل را به جا آورد. بنابراین اگر غسل در داخل و خارج مسجد ممکن است و غسل در مسجد محتاج توقف و مکث در مسجد است، فوراً خارج شود و در خارج غسل کند. و در دو مسجد پیامبر صلی الله علیه و آله و مسجد الحرام با تیمّم خارج شود.(1)

پرسش: انجام غسل در مسجد برای معتکف چه حکمی دارد؟ و آیا بین غسل جنابت و غسل مستحبیِ دیگر فرقی وجود دارد یا خیر؟

آیت اللّه تبریزی:

چنانچه مکث او در مسجد حرام نباشد، مثل مستحاضه و کسی که غسل مس میّت برعهدۀ او می باشد، اگر بتواند در مسجد غسل کند و موجب تلویث مسجد نباشد، باید در مسجد غسل کند؛ و الا باید در خارج مسجد غسل کند. لکن برای غسل مستحب نمی شود از مسجد خارج شد. و چنانچه مکث در مسجد، حرام مثل جنب، اگر زمان غسل کردن در مسجد اکثر از زمان خروج نباشد و بتواند در مسجد غسل کند و موجب تلویث مسجد نباشد، باید در مسجد غسل کند؛ و الا باید خارج شود و در خارج از مسجد غسل کند.(2)

ص: 109

ص: 110

نهاده، مورد اشکال است. امّا اگر بر روی سجادۀ غصبی معتکف شود، بدون شک اعتکافش باطل می شود.(1)

مسأله: اگر معتکف جای شخص دیگری را که در مسجد برای خودش گرفته است، غصب کند:

آیات عظام مرحوم امام، فاضل لنکرانی،  سیستانی، نوری همدانی:

 اعتکافش باطل نمی شود هرچند گناه کرده است.

آیات عظام خوئی، تبریزی، مکارم شیرازی:

بطلان اعتکافش محلّ اشکال است.

آیات عظام گلپایگانی، صافی گلپایگانی:

بنابراحتیاط واجب اعتکافش باطل می شود.

آیات عظام اراکی ، وحید خراسانی:

اعتکافش باطل می شود.

آیت الله بهجت:

در صورتی که مکان نشستن منحصر به همان مکان غصبی باشد، اعتکافش باطل است ولی اگر مکان نشستن منحصر به محلّ غصبی نباشد، اعتکافش صحیح است.(2)

مسأله: اگر معتکف عمداً بر روی فرش غصبی بنشیند:

ص: 111

آیات عظام مرحوم امام، خوئی، تبریزی، فاضل لنکرانی، وحید خراسانی، سیستانی، مکارم شیرازی، نوری همدانی:

اعتکاف باطل نمی شود.

آیات عظام گلپایگانی، صافی گلپایگانی:

بنابراحتیاط واجب، اعتکافش باطل می شود.

آیت الله اراکی:

اعتکافش باطل می شود.

آیت الله بهجت:

در صورتی که مکان نشستن منحصر به همان فرش غصبی باشد، اعتکافش باطل است ولی اگر مکان نشستن منحصر به همان فرش غصبی نباشد، اعتکافش صحیح است.(1)

ص: 112

ص: 113

احتیاط واجب است.

آیت الله بهجت:

بلی، باید نزدیکترین مسیر را برگزیند.

آیت الله مکارم شیرازی:

انتخاب نزدیک ترین راه واجب نیست مگر آنکه اختلاف دو راه بسیار زیاد باشد.

آیات عظام خوئی، تبریزی:

احتیاط مستحب است. (1)

سوال: کسی که از مسجد برای غسل واجب خارج می شود آیا می تواند با وجود حمامِ نزدیک به مسجد، به حمام دورتر برود؟

آیت الله خامنه ای:

باید محلّی را انتخاب کند که مستلزم مکث کمتر در خارج مسجد باشد.

آیت الله سیستانی:

حمامی را انتخاب کند که رفتن به سوی آن و غسل کردن در آن نسبت به حمام دیگر وقت کمتری را اشغال می کند.

آیت الله مکارم شیرازی:

هرگاه زمان آنها مساوی باشد اولویّت با حمام نزدیک است.

ص: 114

آیت الله صافی گلپایگانی:

اگر مستلزم توقف کمتر نمی شود نمی تواند.

آیت الله وحید خراسانی:

اقرب طرق را اختیار کند.

آیت الله بهجت:

برای هر حاجت و ضرورتی که از مسجد خارج می شود باید اقتصار بر اقل نماید از جهت خروج از مسجد.

آیت الله فاضل لنکرانی:

خیر

آیت الله شبیری زنجانی:

برای مقدار خروج از مسجد، ضرورت باید رعایت شود نزدیکی و دوری باعث فرق نیست و اگر مقدار زمان در نزدیک و دور مساوی باشد شخص در انتخاب مخیّر است والّا هر کدام که مستلزم مکث کمتر در خارج مسجد گردد لازم است انتخاب شود.(1)

سوال: شخصی در حال اعتکاف احتیاج به طهارت (وضو یا غسل چه واجب چه مستحب) پیدا می کند اگر طهارت در نزدیک ترین محل خارج مسجد، مستلزم توقّف و مکث زیاد در خارج مسجد است آیا می تواند به مکان دورتر که زمان کمتری معطّل می شود برود؟

آیت الله خامنه­ای:

هرکدام که مستلزم مکث کمتر در خارج مسجد باشد، باید انتخاب شود.

ص: 115

آیت الله سیستانی:

میزان دوری یا نزدیکی به مسجد نیست بلکه میزان، بودن در خارج مسجد است که باید سعی شود هر چه کمتر در خارج مسجد توقّف کند.

آیت الله شبیری زنجانی:

برای مقدار خروج از مسجد، ضرورت باید رعایت شود نزدیکی و دوری باعث فرق نیست و اگر مقدار زمان در نزدیک و دور مساوی باشد شخص در انتخاب مخیّر است و گرنه هر کدام که مستلزم مکث کمتر در خارج مسجد گردد، لازم است انتخاب شود.

آیت الله مکارم شیرازی:

آری این کار اولویّت دارد.

آیت الله صافی گلپایگانی:

بلی می تواند.

آیت الله وحید خراسانی:

اختیار کند توقّف کمتر را.

آیت الله بهجت:

 برای هر حاجت و ضرورتی که از مسجد خارج می شود باید اقتصار بر اقلّ نماید از جهت خروج از مسجد.

آیت الله نوری همدانی:

بلی، باید به آنجا که زمان کمتر می برد، برود.

آیت الله فاضل لنکرانی:

مانعی ندارد بلکه باید به جائی برود که زمان کمتری خارج مسجد باشد.­(1)

ص: 116

آیت الله تبریزی: در فرض زمان کمتر مانعی ندارد.­(1)

سوال: حکم مسأله قبل در مورد تخلّی و توالت رفتن چیست؟ گاه توالت نزدیک شلوغ است و مستلزم توقف زیاد در خارج مسجد است ولی در توالت دورتر کمتر معطل می گردد؟

آیات عظام خامنه­ای، مکارم شیرازی، صافی گلپایگانی، وحید خراسانی، بهجت، فاضل، شبیری زنجانی، سیستانی، نوری همدانی: حکم مسأله قبل را دارد.(2) 

ص: 117

خوئی، تبریزی:

بلی می تواند هر چند احتیاط مستحب ترک آن است.

آیات عظام صافی گلپایگانی، اراکی، بهجت:

بنابر احتیاط واجب زیر سایه راه نرود.

آیت الله گلپایگانی:

نباید زیر سایه راه برود.(1)

ص: 118

ص: 119

خروج؛ چون دو واجب با هم تزاحم کرده اند(5) و دلیلی بر اهمیت یکی بر دیگری نداریم. امّا اگر طلاق بائن باشد، اعتکافش صحیح و خروج از مسجد لازم نیست؛ زیرا واجب نیست زن در عدّۀ طلاق بائن در منزل مشترک باشد (مشهور).(1)

(1) آیت اللّه سیستانی:

خروج واجب است، درصورتی که شوهر اجازۀ تمام کردن اعتکاف را نداده باشد. و این درصورتی است که تمام کردن اعتکاف واجب نباشد و یا فقط به نذر واجب باشد. و گرنه باید اعتکاف را تمام کند، چنانچه شرط رجوع نکرده باشد و اگر خروج از مسجد و رفتن به منزل واجب باشد و خارج نشود، باطل شدن اعتکافش محل اشکال است.

(2) آیت اللّه گلپایگانی:

این حکم در واجب معیّن، بعد گذشت دو روز است؛ اما در غیر آن، مثل واجب شدن به اجاره و نذر و مانند این ها، ظاهر این است که خروج واجب است؛ چون طلاق کشف می کند که اعتکاف قبل روز سوم باطل است.

(3) مرحوم امام:

مسأله مشکل و محلّ تردید است و نیاز به تأمّل بیشتر دارد.

(4) آیت اللّه مکارم:

اقوی بطلان اعتکاف و رعایت عدّه است، مشروط بر اینکه وجوب اعتکاف به خاطر نذر یا اجاره بوده باشد؛ هرچند ما در اصل عبادات

ص: 120

استیجاریه اشکال داریم، و امّا اگر به غیر نذر و اجاره واجب شده، احتیاط تقدیم عدّه است؛ چون اهمیت دارد.

آیت اللّه فاضل:

احتیاط خارج شدن و قضا کردن اعتکاف است.

(5) آیت اللّه خویی:

درمورد دو روز اول، وجهی برای واجب بودن اعتکاف در این دو روز بر زن نیست؛ مگر به وسیلۀ نذر یا مانند آن واجب باشد که دراین صورت اگر شوهر اذن در تمام کردن اعتکاف بر هم_سر خود داد، باید اعتکاف را تمام کند به خاطر وفای به نذر و اگر اذن نداد، باید خارج شود؛ چون کاشف از این است که اعتکاف از اول باطل بوده است؛ پس بنابر هر دو فرض، تزاحمی وجود ندارد. امّا نسبت به حکم روز سوم اعتکاف، اگر گفتیم وجوب رفتن زن به منزل و خروج از مسجد، از احکام عدّه است و شوهر هم اذن به تمام کردن اعتکاف نداده است، تزاحم بین واجب بودن اعتکاف و وجوب خروج وجود دارد؛ امّا اگر وجوب خروج، از احکام زوجیّت باشد، اتمام اعتکاف بر او واجب است و خروج لازم نیست، هر چند شوهر اذن ندهد؛ چون طاعت از مخلوق در معصیت خداوند متعال جایز نیست.­(1)

آیت اللّه مکارم:

اگر زنی را که معتکف است، طلاق رجعی دهند، اعتکافش باطل می شود و باید به خانۀ

ص: 121

شوهر برای ادامۀ عدّه برود؛ زیرا زن در مدّت عدۀ طلاق رجعی نباید از خانۀ شوهر خارج شود.(1)

ص: 122

ص: 123

هرچند عرفی باشد.(1)

آیت اللّه فاضل:

روز سوم واجب است؛ مگر وقتی که درهنگام نیّت، شرط کند اگر عارضه رخ داد، از اعتکاف منصرف شود و آن عارضه در روز سوم حادث شود. در اینجا اگر خواست، می­تواند از اعتکاف برگردد. و شرط اگر مقارن با نیّت نباشد، اعتباری ندارد؛ چه قبل از نیّت باشد، چه بعد از شروع در اعتکاف.(2)

آیت اللّه تبریزی:

درصورتی که اعتکاف واجب معیّن نباشد، در دو روز اول می تواند رجوع کند و همچنین اگر شرط رجوع در ابتدا کند، هروقت خواست، می تواند رجوع کند. در غیر این دو صورت نمی تواند.(3)

(مراجع عظام): انسان می تواند از آغاز هنگام نیّت اعتکاف شرط کند که اگر مشکلی پیش آمد اعتکاف را رها کند بنابراین صورت در وقت پیشامد مانع رها کردن اعتکاف اشکال ندارد حتّی در روز سوّم. امّا شرط بعد از شروع اعتکاف یا قبل از شروع آن صحیح نیست بلکه باید همزمان با نیّت اعتکاف باشد.

پرسش: آیا معتکف در حین اعتکاف می تواند شرط کند بدون عارض شدن هیچ سببی بتواند اعتکاف را قطع نماید؟

ص: 124

مرحوم امام:

خیر نمی تواند.

آیات عظام تبریزی، صافی گلپایگانی، خوئی، گلپایگانی، اراکی، فاضل لنکرانی، بهجت، نوری همدانی:

 بلی می­تواند.

آیات عظام وحید خراسانی، سیستانی، مکارم شیرازی :

محل اشکال است.(1)

ص: 125

کفایت می کند.(4) ولکن احتیاط(5) این است که این شرط در هنگام شروع اعتکاف ذکر شود. و در این مورد، فرقی بین نذر ایام معیّن یا غیرمعیّن و پشت سرهم بودن یا نبودن نیست و در همۀ این موارد، اگر در نذر شرط کرده باشد عدول جایز است و اگر عدول کرد، دیگر قضا در فرض معیّن بودن و ازسرگرفتن آن درصورت نامعیّن بودن لازم نیست. (صاحب عروه)(1)

(1) آیت اللّه گلپایگانی:

شرط کردن عدول در نذر، محلّ تأمل است؛ بلکه منع است، بلی نذر اعتکاف مشروط صحیح است.

آیت الله سیستانی:

به اینکه منذور(اعتکاف) مشروط باشد.

آیت اللّه مکارم:

البته این شرط درصورتی صحیح است که معنایش نذر اعتکاف مشروط باشد؛ سپس به هنگام وفای به نذر، نیت کند آنچه را نذر کرده، هرچند به صورت اجمالی، به جا آورد؛ تا اینکه اشتراط عدول درحقیقت در نیت اعتکاف باشد. درغیراین صورت، دلیلی بر صحت آن وجود ندارد. ولکن احتیاط آن است که شرط را به هنگام نیت و شروع اعتکاف نیز ذکر کند.

(2) آیت الله سیستانی:

شرط جواز عدول به طور مطلق و بدون پیش آمدن عذر محلّ اشکال است همچنان که گذشت.

ص: 126

(3) آیت اللّه خویی:

این درصورتی است که اعتکافش به عنوان وفای به نذر باشد؛ و گرنه، عدول از اعتکاف در روز سوم جایز نیست. و در این فرض اگر مخالفت کرد و در روز سوم عدول کرد، گناه کرده است هر چند وفای به نذر شده است و بنابر احتیاط واجب، قضای آن هم بر وی لازم است.

(4) آیت اللّه گلپایگانی:

بلکه کفایت نمی کند. پس اگر در اعتکاف شرط نکرده باشد، واجب است که سه روز اعتکاف را تمام کند؛ هرچند وجوب اتمام به واسطه نذر نیست.

آیت الله فاضل:

ظاهرعدم کفایت است و لازم است رجوع در ضمن اعتکاف شرط شده باشد.

(5) مرحوم امام:

 احتیاط مذکور ترک نشود.(1)

ص: 127

ص: 128

ص: 129

ص: 130

ص: 131

محرّمات اعتکاف عبارتند از:

1.آمیزش با همسر

2.استمناء

3.بوییدن عطریّات و بوهای خوش

4.خرید و فروش

5.جدال و مجادله

تفصیل احکام هر مورد در ذیل مطرح می­گردد.

ص: 132

احتیاط مستحب است که از آن اجتناب نمایند.(1)

پرسش: حکم نگاه کردن با شهوت به همسر در ایّام اعتکاف چیست؟

پاسخ: مبطل اعتکاف نیست ولی احتیاط مستحب آن است که در ایّام اعتکاف از آن اجتناب شود. (مراجع عظام)(2)

ص: 133

ص: 134

پاسخ: الف.حکم بوییدن عطریّات:

 برای معتکف در حال اعتکاف بوییدن عطریّات در صورتی که از بوییدن آن لذّت ببرد جایز نیست، هرچند لذّت بدون اختیار حاصل گردد.

 و اگر از بوییدن آن لذّت نبرد:

آیات عظام مرحوم امام، بهجت، خوئی، وحید خراسانی، اراکی: اشکال ندارد.

آیات عظام فاضل لنکرانی، تبریزی، گلپایگانی، صافی گلپایگانی:

بنابر احتیاط واجب جایز نیست.

آیات عظام سیستانی، مکارم شیرازی، نوری همدانی:

برای معتکف بوییدن عطریّات مطلقاً چه از بوییدنش لذّت ببرد و چه لذّت نبرد جایز نیست.

ب: حکم بوییدن گیاهان خوشبو:

برای معتکف در حال اعتکاف بوییدن گیاهان خوشبو مثل انواع گل­های معطّر، در صورتی که از بوییدن آن لذّت می برد جایز نیست.

و اگر از بوییدن آن لذّت نمی برد:

آیات عظام مرحوم امام، خوئی، گلپایگانی، صافی، سیستانی، اراکی، وحید خراسانی، بهجت، مکارم شیرازی، نوری همدانی:

اشکال ندارد.

آیات عظام تبریزی، فاضل لنکرانی:

 احتیاط واجب جائز نیست.­(1)

ص: 135

ص: 136

حرام است و از هر چه هم سبب آن می شود اختیاراً، باید اجتناب کند.

آیت الله فاضل لنکرانی:

باید از رسیدن به بینی جلوگیری کند.

آیت الله نوری همدانی:

اگر امکان دارد فاصله گرفته شود و استشمام نکند.

آیت الله شبیری زنجانی:

استشمام عطر جایز نیست ولی احساس بوی عطر ظاهراً مانعی ندارد.­(1)

ص: 137

حرام است و از هر چه هم سبب آن می شود اختیاراً باید اجتناب کند.

آیت الله فاضل لنکرانی:

اگر صدق بوی خوش و استعمال عطر کند حرام است و بنابر احتیاط واجب موجب بطلان اعتکاف می شود.

آیت الله نوری همدانی:

جائز نیست.

آیت الله مکارم شیرازی:

احتیاط واجب پرهیز است.­(1)

ص: 138

آن، اشکالی ندارد؛ هرچند ترک آن جز در موارد اضطرار، مطابق با احتیاط است و هرگاه برای تهیۀ مواد خوراکی ناچار از خرید و فروش شود و شخص غیر معتکفی که این کار را انجام دهد، نیابد و تهیۀ اجناس مذکور بدون خرید مثل هدیه یا قرض گرفتن امکان نداشته باشد، دراین صورت خرید و فروش مانعی ندارد. (مراجع عظام).(1)

ص: 139

وکیل بگیرد یا نقل و انتقال را به غیر از بیع، مثل هدیه یا قرض انجام دهد و در صورت عدم امکان بیع اشکال ندارد.

آیت الله بهجت:

بیع و شراء مطلقاً بر معتکف حرام است.­(1)

ص: 140

س: شانه زدن و یا در آینه نظر کردن معتکف چه حکمی دارد؟

آیت اللّه نوری همدانی:

شانه زدن و در آینه نگاه کردن مانعی ندارد.(1)

آیت الله صافی گلپایگانی:

شانه زدن و نگاه در آینه حرام نیست هرچند اولی ترک است.(2)

ص: 141

ص: 142

ص: 143

ص: 144

خراسانی، مکارم شیرازی، نوری همدانی:

اعتکاف باطل می شود.

آیات عظام مرحوم امام، فاضل لنکرانی:

صحت اعتکاف محل اشکال است، احتیاط مراعات گردد.

آیات عظام بهجت، گلپایگانی، صافی گلپایگانی:

اعتکاف بنابر احتیاط باطل می شود.

آیت الله تبریزی: مبطل اعتکاف نیست.­(1)

س: اگر معتکف مرتکب فعل حرامی شود که روزه را باطل نمی کند ، اعتکاف او چه حکمی دارد؟

آیت الله بهجت: محرمات اعتکاف هر چند روزه را باطل نکند ، اعتکاف را باطل می کند بنابر احتیاط؛ ولی در غیر جماع، ترک احتیاط نشود به این که تمام کند و قضا کند، و باطل کردن محرّمات در صورتی است که از روی عمد باشد نه سهو و غفلت، و محرّماتی که جزء محرّمات اعتکاف نیست، ضرر به صحّت اعتکاف نمی زند.(2)

ص: 145

ص: 146

آیات عظام بهجت _ سیستانی:

مبطل نیست مطلقاً.

آیات عظام اراکی _ فاضل لنکرانی _ نوری همدانی:

مبطل نیست مگر در آمیزش سهوی بنابراحتیاط  وجوبی که اگر در اعتکاف واجب انجام شود، بنابر احتیاط واجب اعتکاف را از سر بگیرد یا آن اعتکاف را تمام نماید و بعداً قضاء کند و اگر در اعتکاف مستحب انجام شود، بنابر احتیاط واجب اعتکاف را تمام نماید.

مرحوم امام:

احتیاط نماید و اعتکاف را تمام نماید و اگر واجب معیّن بوده است آن را قضاء کند و اگر واجب غیر معیّن بوده است، چنانچه در دو روز اوّل این سهو را مرتکب شده است، آن را از سر گیرد و اگر در روز سوّم مرتکب شده است، اعتکاف را تمام نماید و دوباره از سر گیرد، امّا آمیزش اگر سهواً هم انجام شود مبطل است.(1)

آیات عظام گلپایگانی، صافی:

آمیزش سهوی مبطل اعتکاف است و در سایر موارد صحّت اعتکاف محلّ اشکال است، لذا در موردی که اتمام اعتکاف واجب است بنابر احتیاط اعتکاف را تمام نموده و بعداً هم دوباره معتکف گردد.

آیت الله تبریزی:

اعتکافش باطل نمی شود. بله، صحّت اعتکاف در خصوص آمیزش سهوی محلّ اشکال است.

ص: 147

آیات عظام وحید خراسانی _ خوئی

صحّت اعتکافش محلّ اشکال است خصوصاً در آمیزش.­(1)

آیت اللّه مکارم:

اعتکافش خالی از اشکالی نیست؛ اما اگر آمیزش جنسی کند، هرچند از روی فراموشی باشد، چنانچه اعتکاف واجب باشد، باید پس از اتمام آن، درصورتی که وقت آن محدود بوده، قضای آن را به جا آورد و اگر وقتش وسیع است، بنابر احتیاط واجب آن را از نو شروع کند و اگر مستحب بوده، آن را تمام کند و قضا ندارد.(2)

ص: 148

ولی در روز سوم آن را باطل کرده، در اینجا نیز باید قضای آن را به جا آورد. اما اگر در روز اول و دوم (قبل از اتمام دو روز) بوده، وظیفه ای ندارد (صاحب عروه).(1)

مسأله: اگر شخص معتکف اعتکافش را به وسیله ارتکاب یکی از مفسدات(2) باطل کند:

آیات عظام خوئی، تبریزی، سیستانی، وحید خراسانی:

اگر اعتکاف واجب معیّن باشد بنابر احتیاط واجب باید اعتکاف را قضاء کند و اگر در اعتکاف واجب غیرمعیّن باشد، واجب است که اعتکاف را دوباره از سر گیرد و اگر در اعتکاف مستحب باشد و بعد از اتمام روز دوم اعتکاف را باطل کند بنابر احتیاط وجوبی اعتکاف را قضاء کند.

آیات عظام مرحوم امام، اراکی، گلپایگانی، فاضل لنکرانی، صافی گلپایگانی، مکارم شیرازی، نوری همدانی:

اگر اعتکاف، واجب معیّن باشد، قضائش واجب است و اگر واجب غیر معیّن باشد باید اعتکاف را دوباره از سر گیرد و اگر اعتکاف مستحب باشد و بعد از اتمام روز دوم اعتکاف را باطل کند قضائش واجب است.(3)

ص: 149

مسأله: اگر قبل از اتمام روز دوم، اعتکاف مستحب را باطل کند، چیزی بر عهدة او نیست (مراجع عظام).(1)

مسأله: اگر در موقع نیّت اعتکافِ واجب ، شرط رجوع کرده باشد، اگر یکی از محرمات را انجام دهد، قضاء و از سر گرفتن، هیچ کدام لازم نیست (مراجع عظام).(2)

ص: 150

ترک اعتکاف مانعی ندارد و نیازی به اعاده نمی باشد.(1)

آیت اللّه مکارم:

درمورد حائض شدن زن در روز سوم اعتکاف، اگر اعتکاف نذری نبوده، احتیاط مستحب آن است که آن اعتکاف را قضا کند؛ هرچند در ماه دیگری باشد و درصورتی که مریض شود، می تواند اعتکاف را به هم بزند و درصورتی که روز سوم باشد، باید قضا کند و همچنین اگر به عنوان نذر بوده، باید قضا کند؛ ولی کفّاره ندارد.(2)

آیت الله سیستانی:

اگر زنی که معتکف شده است بعد از اتمام روز دوم اعتکاف، حائض شود واجب است فوراً از مسجد خارج شود و قضاء اعتکاف بر او بنابر احتیاط واجب لازم می­باشد، مگر آنکه در ابتدای اعتکاف شرط رجوع (شرط رها نمودن اعتکاف در اثنای آن) کرده باشد که در این صورت با پیش آمدن عذر مذکور، اعتکاف را حتّی در روز سوّم رها کرده و قضای آن نیز واجب نمی­باشد.(3)

پرسش: فردی به واطه نذر (معیّن یا غیر معیّن) یا اعتکاف مستحبی معتکف شده، اگر روز دوم یا سوم حائض شود، آیا قضای اعتکاف بر او واجب است؟

ص: 151

آیت الله بهجت:

در مورد نذر مطلقاً باید آن اعتکاف را قضا کند و در مورد اعتکاف مستحبی در روز دوم قضا ندارد و در روز سوم اگر حائض شود، باید آن را قضا کند مگر اینکه از اول اعتکاف شرط رجوع کرده باشد.

آیت الله شبیری زنجانی:

اعتکاف وی باطل است و در صورتی که اعتکاف به واسطه نذر غیر معین بر او لازم شده باشد، اعتکاف درزمان دیگری بر وی واجب است.

آیت الله صافی:

در مورد سؤال در نذر معیّن و مستحبی قضا ندارد و در نذر غیر معیّن باید نذر خود را بعد از پاک شدن از حیض ادا کند.

آیت الله فاضل:

در اعتکاف مستحب زن وظیفه ای ندارد اما در اعتکاف واجب معیّن باید اعتکاف را قضا نماید و در اعتکاف غیر معیّن باید مجدّداً اعتکاف را اداءً انجام دهد.(1)

ص: 152

ص: 153

آیات عظام فاضل، اراکی، گلپایگانی:

در این فراز بر متن مرحوم صاحب عروه تعلیقه ندارند لکن در عروه ج1فصل احکام روزه قضا م26 قائل به احتیاط شده­اند.

آیت الله مکارم:

قضای روزه منذور بنابر احتیاط لازم است.

آیت الله سیستانی:

قضای روزه منذور بر ولیّ واجب نیست.

سوال: اگر معتکف در بین اعتکاف واجب یا مثل آن بمیرد ، آیا قضای آن بر ولیّ او واجب است ؟

آیت الله بهجت:

ظاهر وجوب قضای روزه است، اگر به غیر اعتکاف واجب شده است و هم چنین وجوب قضای روزه و اعتکاف است اگر روزه در حال اعتکاف را نذر کرده بود تمکّن از قضا داشته و انجام نداده تا مرده است. امّا اگر روزه برای اعتکاف واجب شده، پس وجوب قضای آن بر ولیّ محلّ اشکال است.(1)

ص: 154

ص: 155

ص: 156